رفورم واحد پول ملی ؛ تاریخچه پول ایران

بیش از 2500 سال است که سکه یا پول به عنوان وسیله و ابزاری برای داد و ستد مورد استفاده ایرانیان است. از این رو می توان ایرانیان را یکی از اولین ها دانست.

در مقاله های «تاریخچه سکه» و «سکه شناسی» به سیر و روند پیدایش تا مدرنیته شدن سکه ها پرداخته ایم. اما این بار به بهانه تغییر و رفورم واحد پولی کشور از ریال به تومان قصد داریم نگاه کوتاهی به این تاریخچه داشته باشیم. با سکه ها همراه باشید.

قبل از پیدایش سکه،‌ پول به شکل کالا ظاهر شد و بیشتر مراودات تحت عنوان کالا به کالا انجام می شد. پس از کشف و پیدایش فلز، از این عنصر به عنوان پول و به شکل اولیه و ساده مورد استفاده قرار گرفت. پس از گذشت زمان سکه جای خود را به فلزات ساده داد. تاریخ اقتصادی ایران نشان می دهد که حکومت ها برای قدرت نمایی سکه ضرب می کردند. این روند برای سال ها مورد حمایت حاکمان بود تا با ظهور مدرنیته و پیدایش سکه ماشینی و پول کاغذی، تغییر بزرگی در نظام پولی کشور رخ داد. ایران در طول تاریخ خود، تغییرات بسیاری در واحد و شکل پولی خود دید. در اینجا نگاهی به روند و سیر تکاملی واحد پول در طول تاریخ ایران خواهیم داشت.

تاریخ پولی ایران

شاید کمتر کسی بداند ، واژه پول (برگرفته از واژه obol) نیز خود زمانی یکی از واحدهای پولی ایران بوده است. پول در ایران تحولات بسیاری را پشت سر گذاشته است. در زیر به مهمترین رویدادهای آن خواهیم پرداخت.

قرن ششم پیش از میلاد (هخامنشیان)

دَریک ، شِکِل

• سکه دریک از طلا و وزن آن حدود 8 گرم بود.
• سکه شکل از نقره بود و وزن آن حدود 5 گرم بود.
• نام دریک از نام داریوش اول ، شاه هخامنشی گرفته شد.
• حقوق هر سرباز هخامنشی یک دریک طلا بود.
• در آن زمان ارزش یک شکل نقره معادل یک گوسفند بود.

قرن سوم پیش از میلاد (اشکانیان)

دِرَم ، کالکو

• سکه های اشکانی از جنس نقره و برنز بود.
• سکه درم از نقره و وزن آن حدود 4 گرم بود.
• سکه کالکو از برنز و وزن آن حدود 2 گرم بود.
• نام درم یا تترادرم از درخمای یونانی گرفته شد.
• نوشته روی سکه ها یونانی بود.
• در این دوره برای اولین بار پس از حکومت سلوکیان سکه ها به دو زبان یونانی ، پهلوی ضرب شدند.

قرن سوم میلادی (ساسانیان)

دینار ، درم ، پشیز

• سکه های دوره ساسانی از جنس طلا ، نقره ، مس و سرب بودند.
• سکه دینار از طلا بود.
• سکه درم از نقره بود.
• سکه درم در واحد کوچکتر به نام اوبول و دانگ شناخته می شد.
• سکه پشیز از مس و واحد خورد (Unit) بود.
• واحد دینار از واژه یونانی دِناریوس گرفته شد.
• مردم به بعضی از سکه های اردشیر ، نوروز اردشیر یا آتش اردشیر می گفتند.

قرن چهارم هجری شمسی (غزنویان)

درهم

• اکثر درهم های غزنویان از جنس نقره بود.
• درهم نیز از واژه دِرخما اقتباس شده بود.
• در این دوره برای اولین بار پس از اسلام سکه ها، دوزبانه ضرب شدند.

قرن هفتم هجری شمسی (ایلخانیان)

تومان ، چاو

• در ترکی هر تومان به معنی ده هزار است. هر تومان ایلخانی ده هزار دینار ارزش داشت.
• برای نخستین بار و به تقلید از چینی ها ، پول کاغذی یا چاو منتشر شد.
• واحد چاو از واژه چینی چائو به معنی اسکناس اقتباس شده بود.

قرن دهم هجری شمسی (صفویان)

اشرفی ، شاهی و فلوس

• سکه اشرفی از جنس طلا بود.
• سکه شاهی از جنس نقره بود.
• سکه فلوس از جنس مس و واحد خورد (Unit) بود.
• مردم سکه اشرفی شاه عباس را عباسی می گفتند.
• مردم سکه اشرفی محمد خدابنده را محمدی می گفتند.
• مردم به صد دینار ، صنار می گفتند.

قرن دوازدهم هجری شمسی (افشاریان)

اشرفی ، شاهی ، پول و فلوس

• پیدایش و استفاده از واژه پول در آن دوره بود.
• ریشه واحد پول از زمان ساسانیان و از کلمه اوبول (obol) می آید.
• در این دوره واحد روپیه و مهر اشرفی از هند به ایران راه پیدا کرد.
• مردم سکه های شاهی نقره را با نام روپیه و نادری می شناختند.
• ارزش هر نادری معادل 10 شاهی و یا 500 دینار بود.

قرن دوازدهم هجری شمسی (قاجاریان)

تومان و قران

• مردم به 12 یا 12/5 دینار ، غاز یا غازی بیکی می گفتند.
• سکه تومان از جنس طلا بود.
• سکه قران از جنس نقره بود.
• اسکناس به شکل امروزی ، توسط بانک شاهنشاهی در دوره ناصرالدین شاه منتشر شد.
• واحد پول اسکناس ، تومان بود.
• تولید اسکناس با مرگ ناصرالدین شاه متوقف شد و تا پایان دودمان قاجار اسکناس جدیدی تولید نشد.
• اما اسکناس های ناصری تا سال 1929 میلادی خرج می شدند.
• واحد فلوس تا پس از پیدایش مدرنیته نیز در ایران رواج داشت.

قرن سیزدهم هجری شمسی (پهلویان)

ریال

• سال 1308 واحد پول ایران از قران به ریال تغییر کرد.
• ریال برگرفته از واژه پرتغالی رویال به معنی شاهی است.
• و به طور رسمی اسکناس و سکه با نام ریال تولید شد.

قرن سیزدهم هجری شمسی (جمهوری اسلامی)

تومان

• پس از گذشت حدود 90 سال که واحد پول از قران به ریال تغییر کرد، مردم اما از تومان به جای ریال استفاده می کنند.
• پس از گذشت سالیان ، بلاخره واحد پولی رسمی ایران از ریال به تومان تغییر کرد. تا واحد رسمی و عرفی یکی شود.
• شاید بسیاری از مردم ندانند که تومان یک واحد شمارش ترکی و به معنی ده هزار است.

در تاریخ ایران شاهد این بوده ایم که اسامی بسیاری بر روی پول ایران نقش بسته است. در مقاله «یکای پول در ایران» بسیاری از این اسامی فهرست شده است.

البته تاریخ نشان داده ایرانیان واحدهای رسمی را خیلی به رسمیت نمی شناختند و به نظر می رسد در آینده نیز شاهد استفاده از نام یا نامهای دیگری به جز تومان در گذر سالیان در میان عامه مردم باشیم. نظر شما چیست؟

منابع: سکه ها ، بانک صادرات ایران