پرسش: طرح پیشنهادی برای اسکناس های بانک شاهنشاهی

با سلام. دوره محمد علی شاه خیلی کوتاه بوده است و عملاً شاید فرصتی برای این قضیه نبوده است. در دوره احمد شاه طرحهای مختلفی برای چاپ اسکناس ارائه شد ولی از مرحله طرح جلوتر نرفت. و هیچ گاه این اسکناسها در چرخه پولی کشور قرار نگرفت. و عملا اسکناسهای ناصرالدین شاه تا 1934 در چرخه پولی کشور مورد استفاده بوده است. البته شخصا تا کنون سند متقنی جهت چرایی عدم تایید این اسکناسها ندیده ام.
تا به حال اسکناسهای با این طرح دیده نشده و ظاهرا این نمونه ها از مرحله نمونه های پیشنهادی جلوتر نرفته اند.

با سلام
بانک شاهنشاهی که سرنوشت پول ایران را در اختیار داشت تا آنجا که ممکن بود در راه کاهش بهای پول ایران در برابر لیره انگلیسی کوشید. به طوری که بهای یک لیره در سال ۱۲۸۰ یعنی ۴۶ سال پیش از تاسیس بانک در بازار ایران حدود ۲ تومان بود درسال ۱۳۰۹ (سه سال بعد از تاسیس بانک) به ۳۶قران و در سال ۱۳۲۳ به ۵۹ قران رسید. طبق امتیاز نامه بین دولت ایران و بانک، بانک مکلف بود که ۶ درصد منافع (سود ویژه) خود را به دولت ایران بدهد مشروط بر آن که مبلغ پرداختی از ۴ هزار لیره کمتر نباشد اما بانک از سال تاسیس تا سال ۱۳۱۸ قمری یعنی در مدت ۱۲ سال با وجود منافع سرشاری که از نشر اسکناس و مبادلات بانکی و ایجاد نوسان در بورس قیمت های خارجی در ایران برده بود سالانه همان ۴ هزار لیره را به دولت ایران می پرداخت. بانک در سال ۱۳۱۵ قمری حق سرکشی و نظارت دولت ایران را بر امور اسکناس لغو نمود و تمام مبادلات پولی ایران در بست در اختیار بانک بود.
بانک سعی کرد که طبق قرار داد اولیه که با دولت ناصرالدین شاه بسته همچنان آن را ثابت نگه دارد و در این راه هم موفق شد. اگر عکس مظفرالدین شاه و بعد محمدعلی شاه و احمدشاه را بر روی اسکناس قرار می داد قاعدتا می بایست قرار داد اولیه هم تغییر یابد و این به نفع دولت ایران بود و بر ضرر بانک، ولی او با نفوذ و دادن رشوه به رجال فاسد بر علیه دولت و مردم ایران کوشید.
در سال ۱۲۸۶ نمایندگان مجلس طرح تاسیس بانک ملی را ارائه دادند و یکی از زرتشتی های ساکن یزد به اسم ارباب پرویز حاضر شد که سرمایه اولیه آن را به دوش بگیرد ولی با مخالفت رجال وطن فروش مواجه شد و به قتل رسید.
این جواب سوال ۱ و ۲ است.

جناب حق پناه احتمال دارد توضیحات شما تا حدی درست باشد اما همانطور که خودتان اشاره فرموده اید انحصار چاپ اسکناس متعلق به بانک شاهنشاهی بوده است و اگر بانک موافق به تغییرات نبوده پس چه لزومی داشته این همه هزینه نماید و طرح هایی را آماده کند که خودش از پیش رد شده میدانسته!

بنظرم دلیل واقعی تر را میتوان به اوضاع بد اقتصادی آن دوران ، درگیری های داخلی (دوره محمدعلی و اوایل دوره احمدشاه) ، جنگ جهانی اول(خاص دوره احمدشاه) ، قحطی و... نسبت داد که باعث شده بود چاپ اسکناس با طرح جدید در اولویت دولت نباشد.

پاسخ به سوالات:
1) قطعا اسنادی وجود دارد اما متاسفانه دسترسی به آنها بسیار سخت و تاحدی ناممکن است.
2) دوره مظفرالدین شاه را نمیدانم اما دوره محمدعلی شاه تشدید درگیری های داخلی و کوتاه بودن دوره حکومت دلیل محکمی است.
3) اطلاع ندارم.

سلام.
کتاب "تاریخچه بانک شاهی در ایران" نوشته جفری جونز و ترجمه ناصر موفقیان چاپ 1393 اطلاعات مفید و جالبی در مورد بانک شاهی و سیاستهای آن در ایران دارد.