معمای سکه های طلای بیزانس در قلعه بختک

کشف 23 سکه طلای بیزانسی متعلق به دوران زمامداری دو تن از امپراتوران روم شرقی در قلعه بَختک لیلان و نمایش اخیر آنها برای نخستین بار در موزه آذربایجان شرقی، معمای تاریخی اعجاب انگیزی است که حل آن کاوش های باستان شناسی و مطالعه های پژوهشی را طلب می کند.

معمایی که حل آن منشا و دلیل وجود این سکه های طلایی دوران «کنستانتین دهم» و «رومانوس چهارم» در این قلعه تاریخی در آذربایجان شرقی را نشان می دهد و در مسیر حدس و گمان های اولیه، جنگ های تاریخی یا تجارت جاده ابریشم در پهنه پر فراز و نشیب امپرتوری های ایران و رم را در ذهن تداعی می کند.

کنستانتین دهم یا کنستانتین دهم دوکاس «Constantine X Doukas» از سال 1059 تا 1067 و رومانوس چهارم «Romanos IV Diogenes» از 1068 تا 1071 امپراتوری روم شرقی یا بیزانس را بر عهده داشته و درگیری هایی با ترک های سلجوقی داشته اند.

قلعه بختک لیلان پیش از زمامداری این امپراتوران و از دوران اشکانی – ساسانی مورد استفاده قرار گرفته است و حرف های زیادی برای گفتن در مورد وقایع تاریخی مسیر جاده ابریشم بین امپراتوری روم و حوزه مدیترانه و امپراتوری هان در چین با نقش آفرینی ایران دارد.

قلعه بختک لیلان در 19 مرداد سال 1379 شمسی با شماره 2780 به ثبت ملی رسید، اما کشف سکه های طلای بیزانسی در 24 مرداد سال 1394 شمسی در کنار سایر آثار تاریخی کشف شده از این قلعه، پنجمین ماه سال را به ماه خودنمایی قلعه بختک تبدیل کرد.

قلعه بختک در جاده ارتباطی شهر لیلان از سمت غرب این شهر قرار دارد و محوطه ای با حدود یک هزار و 200 متر طول و یک هزار متر عرض دارد.

دیوار 600 در 900 متری قلعه بختک با خشت خام و حداکثر ارتفاع هفت متر، خاکریزی برای جلوگیری از هجوم دشمنان به محوطه درونی است که گویا بیش از سایر دیوارهای قلعه شاهد جنگ و خونریزی بوده است.

مسئول کارگاه پژوهشی قلعه بختک گفت: در قسمت جنوب، محوطه بازی قرار دارد که به «قبله قاپوسی» یا دروازه رو به قبله مشهور بوده و در تقارن آن دروازه ای شبیه به ورودی آتشکده آذرگشسب در قسمت شمال غربی واقع است.

محمد رحمت پور افزود: این اثر یکی از وسیع ترین قلعه های دشتی ایران است و تاکنون 56 اثر تاریخی ارزشمند از حوزه فرهنگی آن شناسایی شده و تعدادی از آنها به ثبت رسیده است.

وی گفت: در خصوص وجه تسمیه این قلعه قوی ترین نقل قولی که در میان کهنسالان لیلان جاری است، این قلعه را به بختک، یکی از وزرای انوشیروان پادشاه ساسانی منسوب می کند.

وی افزود: تاکنون اثر دیگری مربوط به بیزانس دراین قلعه کشف نشده است و کشف اتفاقی این سکه ها تاثیر چشم گیری در تاریخ نگاری قلعه دارد.

سکه های بیزانس احتمال استقرار قلعه بختک در شهر شیز را افزایش می دهد

مسئول کارگاه پژوهشی قلعه بختک به وجود شهر ساسانی شیز در شمال غرب ایران در سفرنامه های تاریخی اشاره کرد و گفت: برخی از شهرهای شمال غرب کشور از جمله عجبشیر و تخت سلیمان مدعی هستند که در محل استقرار شهر تاریخی شیز قرار دارند اما با توجه به متون تاریخی احتمال استقرار قلعه بختک در شهر شیز بیشتر است.

محمد رحمت پور افزود: کشف سکه های طلای بیزانس در این قلعه نیز این حدس را تقویت می کند و در صورت تداوم کارهای پژوهشی و حفاری های باستان شناسی این موضوع قابل اثبات است.

وی گفت: این قلعه 63 هکتار وسعت دارد و یکی از محوطه های اقماری آن با عنوان تپه الله قلی زاده که یادگاری از هزاره چهارم قبل از میلاد است، قدمت این منطقه را نشان می دهد.

رحمت پور همچنین در مورد دلیل وجودی این سکه های طلا در قلعه بختک لیلان با در نظر گرفتن احتمال های موجود به ارتباطات فرهنگی آن دوران اشاره کرد.

رئیس امور موزه های اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی گفت: این سکه های طلا همزمان با 29 اردیبهشت (18 می)، روز جهانی موزه ها و آغاز هفته میراث فرهنگی برای نخستین بار در موزه آذربایجان شرقی « تبریز » به نمایش گذاشته شده است.

مهدی بزاز به اهمیت کشف این سکه ها در مطالعه های تاریخی اشاره کرد و افزود: این سکه ها جزو آثار موزه آذربایجان به ثبت رسیده و حل معمای دلیل وجود این سکه ها در قلعه بختک نیازمند برگزاری نشست های علمی است.

گفتنی است وجود سکه های بیزانسی در قلعه بختک لیلان در حالی در هاله ای از ابهام قرار دارد که سفر به رم شرقی از این قلعه در عصر کنونی با وجود پیشرفت فناوری های ارتباطی حدود 6 ساعت پرواز با هواپیما طول می کشد.

آذربایجان شرقی دارای 21 موزه است که 12 موزه از آنها تحت مدیریت مستقیم اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این استان قرار دارد، چهار موزه به صورت مشارکتی اداره می شود و پنج موزه دیگر مانند موزه تاریخ طبیعی و دانشگاه علوم پزشکی تبریز به سایر سازمان ها تعلق دارد.

منبع: ایرنا ، علیرضا فولادی