رونمایی از دو کتاب: نگاهی به تاریخ قاجاریه بر اساس سکه ها و مدال ها

یافته های تحقیقات یک پژوهشگر باستان شناسی دانشگاه آزاد در خصوص مدالها و نشان های دوره قاجاریه که در قالب دو کتاب تدوین شده روز پنج شنبه در محل موزه ملی ملک رونمایی می شود.

به گزارش ایسنا، تاریخ و اوضاع ایران در دوره دودمان ها و سلسله های مختلف را می توان در لابه لای کتاب ها و آثار مکتوبی که از آن دوران بر جای مانده، مرور کرد اما یادگارهای دیگری نیز از ادوار مختلف تاریخی بر جای مانده که می توانند روایتگر بخشی از فراز و فرودهای تامل برانگیز آن روزگار باشند مثلا مسکوکات و نشان های دوره قاجاریه که در گنجینه موزه ملی نگهداری می شوند علاوه بر اطلاعاتی که درباره نظام پولی و مالی گذشته ایران به دست می دهند، اطلاعات و شواهد ذی قیمتی درباره شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن دوران در دل خود دارند.

زینب آزمون، دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی که در تحقیقات پایان نامه خود به بررسی سکه ها و مدال های دوره قاجاریه پرداخته، یافته های جالب توجه خود را در قالب دو کتاب تحت عنوان «تاریخ قاجاریه» (نگاهی به تاریج قاجاریه براساس سکه ها و مدالها) و «مدال های قاجاریه» به علاقمندان تاریخ و علم سکه شناسی و مدال شناسی ارائه کرده است.

مراسم رونمایی از این کتاب ها روز پنج شنبه 16 مهرماه از ساعت 13 تا 15 در سالن اجتماعات موسسه و موزه ملی ملک واقع در میدان امام خمینی، سر در باغ ملی برگزار می شود.

وی که با راهنمایی دکتر جواد نیستانی و مشاوره دکتر مهدی موسوی به مطالعه نمونه های سکه های دوره قاجار در موزه ایران باستان پرداخته به خبرنگار پژوهش ایسنا می گوید: سکه های قاجاریه از سه شاهی شروع می شود و به نیم قرانی، یک قرانی، دو قرانی و پنج قرانی می رسد.

سکه های بالاتر، 10 قرانی و 20 قرانی (اشرفی) نام داشتند و جنس شان از طلای 22 عیار بود. از 20 قرانی به بالا هم به صورت پول کاغذی یا اسکناس بود. البته چاپ اسکناس از زمان ناصرالدین شاه آغاز شد و از آن زمان تا دوره احمد شاه قاجار، پنج قرانی و دو قرانی طلا نیز ضرب می شد که به دو قرانی و پنج قرانی زرد معروف بود و در مواقع عید و اعطای انعام مورد استفاده قرار می گرفت.

این پژوهشگر باستان شناسی با بیان این که در تحقیقات خود 128 نمونه سکه و مدال دوره قاجار را مورد بررسی قرار داده با اشاره به بازتاب تحولات اجتماعی سیاسی بر روی این سکه ها اظهار داشت: از تحولات جامعه عصر قاجار که از روی سکه ها و مدال های این دوره قابل استنباط است، شکل و عیار آنهاست. کمبود طلا در آغاز حکومت قاجار باعث می شد مردم برای گذران امورات روزمره به فلوس روی بیاورند. فلوس نام سکه ای است از جنس مس که از کلمه یونانی بیزانس فولیس گرفته شده و برخی وجه تسمیه آن را شباهت این سکه با پولک های ماهی یا فلسی دانسته اند.

فلوس، پول سیاه، پشیز، قازبیک و پول هم خوانده می شد. به سکه های طلا پول زرد، به سکه های نقره پول سفید و به سکه های مسی که به مرور زمان سیاه می شد پول سیاه می گفتند.

وی خاطرنشان کرد: پول مسی فقط تا یک سال اعتبار داشت و در پایان سال مردم آن را با پول جدید الضرب معاوضه می کردند. بیشترین سکه هایی که در ایران به طور روزمره استفاده می شدند شاهی (سکه مسی) و واحد پول خریدهای روزمره دینار بوده است.

این سکه ها را با تعریفی که از پول می شود، نمی توان پول دانست چرا که ارزش تبدیل آنها به نقره دائما کاهش می یافت و از طرفی سکه های مسی نمی توانستند به بهای اسمی تبدیل شوند اما برای کارهای جزیی مفید بودند.

وی، فلوس دوره قاجار را ادامه فلوس دوره صفویه عنوان کرد و گفت: سکه های شاهی و نیم شاهی که سابقا از نقره بود در دوره قاجار به دلیل کاهش ارزش پول از مس ضرب خورد و به جریان افتاد. اغلب فلوس ها فاقد نام پادشاه حاکم و سال ضرب هستند. تصاویر روی فلوس ها هم جنبه ابداعی نداشته بلکه مانند سایر هنرهای ایرانی دارای اصل و مبدا قدیمی است و ریشه در اعماق تاریخ و باورها و نگرش های سنتی جامعه دارد که از نظر مردم شناسی جالب توجه است. حیوانات مختلفی که روی این سکه ها نقش شده اند همان حیواناتی هستند که در دوره هخامنشی و عهد ساسانی مشاهده می شوند و در حقیقت این هنر ادامه آثار ساسانی است.

آزمون اضافه کرد: در زمان اشغال مناطق شمالی ایران توسط قوای روسیه مدتی در این مناطق سکه های مسی روسیه رواج داشت و سکه های محلی به دستور روس ها با نقوش سکه های روسی – عقاب دو سر – ضرب می شد که به سکه های مازندرانی معروف هستند. آغامحمدخان بر روی این سکه ها انگ مجدد زد و برای مقابله به مثل با عقاب دو سر که علامت مخصوص حکومت تزاری بود نشان شیر و خورشید را بر روی سکه های مسی این مناطق ضرب کرد که الگوی سکه های ایران در دوره های بعد شد.

وی خاطرنشان کرد: از دوره ناصرالدین شاه به بعد سکه های مسی دائما دچار تبدیل و تحویل در عیار و نقوش شده و اسباب گرفتاری می شد. گاه با افزایش قیمت فلز مس و غل و غش در عیار آن موجب اغتشاش و بحران های اقتصادی می شد تا این که در دوره مظفرالدین شاه با جایگزینی فلز نیکل به جای مس این سکه ها برای همیشه از چرخه اقتصاد ایران خارج شوند.

منبع: ایسنا